Zawód psychologa - ustawy i aspekty prawne

Zawód psychologa jest zawodem zaufania publicznego: psycholog oddziałuje na człowieka, wpływa na niego, jego zachowanie oraz zmiany zachodzące w psychice. Relacja psychologa z klientem musi być obwarowana zasadą poufności, co oznacza, że psychologa obowiązuje zachowanie tajemnicy zawodowej. Ponadto konieczność stosowania wysokich standardów etycznych, szeroki jest zakres spraw, w których orzeczenie psychologa decyduje o dalszych losach ludzi stawia zawód psychologa jako wymagający szczególnego przygotowania merytorycznego i teoretycznego.

Prawo a zawód psychologa

Aby zdobyć zawód psychologa, obecnie należy skończyć nie tylko długoletnie studia lecz być gotowym rozwijać się w swojej specjalności, którą wybieramy w trakcie studiów. Ukończenie nauki na kierunku psychologia jest dopiero początkiem i podstawą do zdobywania dalszej wiedzy i doświadczenia. Na naszej uczelni można wybrać psychologię kliniczną i osobowości lub psychologię organizacji i zarządzania.

Trzeba jednak mieć świadomość, iż aby tytułować się psychologiem klinicznym nie wystarczy skończyć studiów o specjalności psychologia kliniczna, lecz zgodnie z przepisami prawa odbyć specjalizację w tym kierunku. Specjalizacja dyplomowa - obejmuje dodatkowe pięcioletnie doskonalenie kończące się egzaminem, po którym uzyskuje się tytuł psychologa klinicznego.

Specjalizacja składa się z 2 części:

• Specjalistyczny blok podstawowy (2 lata, obejmując 15 miesięcy staży specjalistycznych) - zdobywa się tu wiedzę dot. zastosowania psychologii klinicznej w czterech działach medycyny: psychiatrii, pediatrii, neurologii i chorób somatycznych.
• Specjalistyczny blok szczegółowy (3 lata i 12 miesięcy staży) - wybór jedną z w/w ścieżek specjalistycznych i pogłębianie w tym kierunku wiedzy, szczegółowo dla zaburzeń i chorób danego działu medycyny.

Stosunek psychologa do klienta powinien być regulowany czterema zasadami, polegającymi na poszanowaniu: godności klienta, jego autonomii, prawa do intymności oraz poufności relacji klient-psycholog. Zasady te są formułowane w kodeksach etyczno-zawodowych psychologów.

Relacje interpersonalne regulowane są także na wyższym poziomie legislacyjnym, a więc w aktach prawnych opisujących prawa człowieka. Podstawowe prawa człowieka, a także klientów i pacjentów psychologów klinicznych, są zapisane m.in. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i dot. autonomii. (art. 31, art. 39.) oraz konwencji o ochronie praw człowieka dot. autonomii.

Status zawodowy psychologa klinicznego wymaga uregulowania ustawowego z dwóch przyczyn:

• zawód psychologa jest zawodem zaufania publicznego: psycholog oddziałuje na człowieka, wpływa na niego, jego zachowanie oraz zmiany zachodzące w psychice. Relacja psychologa z klientem musi być obwarowana zasadą poufności, co oznacza, że psychologa obowiązuje zachowanie tajemnicy zawodowej. Ponadto konieczność stosowania wysokich standardów etycznych
• oraz szeroki jest zakres spraw, w których orzeczenie psychologa decyduje o dalszych losach ludzi.

Ustawa o zawodzie psychologa

W związku z powyższym, w Polskim prawie funkcjonuje ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów z 2001 r., która określa, kto jest psychologiem i jakie musi spełnić warunki, by ten zawód wykonywać. Ustawa dotyczy wszystkich psychologów, niezależnie od tego, w jakiej dziedzinie praktykują. Określa, na czym polegają i jak powinny być wykonywane usługi psychologiczne (diagnoza psychologiczna, opiniowanie, orzekanie, psychoterapia, udzielanie pomocy psychologicznej). W ich wykonywaniu psycholog posiada pełną autonomię i niezależność. Nikt nie ma prawa narzucić psychologowi określonych metod testowych.

Ustawa o zawodzie psychologa chroni specyficzne metody i narzędzia psychologiczne przed nieuprawnionymi (podniesienie rzetelności diagnoz psychologicznych). Zawiera ona również obowiązki psychologa:

• Obowiązek uzyskiwania świadomej zgody osób korzystających z usług psychologicznych.
• Obowiązek uzyskania akceptacji planowanych działań oraz poinformowaniu klienta o celu postępowania, przebiegu, wynikach i sposobie ich udostępniania.
• Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych od klienta (wyjątek: zagrożenie życia lub zdrowia klienta lub innych osób).

Prawo do wykonywania zawodu psychologa

Za naruszenie zasad etycznych i standardów zawodowych grozi postawienie przed sądem dyscyplinarnym, który może odebrać prawo do wykonywania zawodu psychologa.

Niestety rządzący co jakiś czas ustawę tę nowelizują i dostosowują jej zapisy do zmieniających się uregulowań innych aktów prawnych. W samym 2018 roku ustawa była nowelizowana dwukrotnie. Pierwszy raz nową ustawą z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych, drugi raz ustawą z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Wyglądałoby na to, że od strony prawnej nie ma żadnych dylematów, mamy uchwaloną przez parlament i podpisaną przez Prezydenta ustawę, która weszła w życie i tym samym stanowi obowiązujące prawo.

W związku z wejściem w życie ustawy o zawodzie psychologa, już w styczniu 2006 r. zaczęto podejmować działania, mające na celu urzeczywistnienie jej postanowień, dotyczących samorządu zawodowego psychologów. Bez formalnie funkcjonującego samorządu większość postanowień ustawy pozostawałaby martwa, gdyż nie można byłoby ich wykonać. Jak bowiem samorząd, który nie istnieje, miałby przestrzegać zasad wykonywania zawodu psychologa?

Odpowiedź na to pytanie jest jednocześnie odpowiedzią na pytanie o przyczyny zamętu wokół zawodu psychologa. Samorząd zawodowy psychologów nigdy nie powstał, pomimo wysiłków czynionych na przestrzeni ostatnich lat przez zaangażowane osoby. Jednocześnie pojawiło się kilka prób uchylenia obowiązującej ustawy, co również spotkało się ze sprzeciwem środowiska. Obecnie nic nie wskazuje na postęp w tej kwestii. Więcej informacji na temat historii ustawy znaleźć można na stronie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Ustawa o zawodzie psychologa nadal obowiązuje, ale w żaden sposób nie jest wykonywana. Jest to akt prawny, który jest w praktyce martwy.

Sprawdź także:

• Jak pogodzić studia z pracą
• Psychologia jako nauka