Zaburzenia poznawcze – czym są i jaką rolę odgrywa neuropsycholog?

Funkcje poznawcze to wszelkie procesy wpływające na funkcjonowanie człowieka i jego percepcję, czyli odbiór otoczenia. Są one związane m.in. z pamięcią, koncentracją czy spostrzeganiem. W wyniku różnych czynników może dojść do zaburzenia funkcji poznawczych – na skutek chorób bądź zaburzeń wrodzonych.

Czym dokładnie są zaburzenia poznawcze? Jakie rodzaje zaburzeń można wyróżnić? W jaki sposób neuropsycholog może pomóc? Odpowiedzi znajdziesz w naszym artykule!

Zaburzenia poznawcze – czym są?

Procesy poznawcze są tym, co umożliwia ludziom odbiór informacji z otoczenia oraz ich przetwarzanie i analizowanie. Zalicza się do nich procesy związane z pamięcią, koncentracją, uwagą, funkcje językowe, zdolności wykonawcze (zdolność wykonania czynności).

Zaburzenia w tym obszarze mogą znacznie utrudnić samodzielne funkcjonowanie i znacznie obniżyć jakość życia, a w niektórych przypadkach stać się podłożem do zaniku zdolności samodzielnej egzystencji.

Za zaburzenia poznawcze uznaje się upośledzenie we wszystkich powyższych funkcjach, tj. brak zdolności do prawidłowego przetwarzania i analizowania informacji, zaburzenia w obszarze pamięci (np. demencja), koncentracji (problemy ze skupieniem się, dekoncentracja) czy funkcji wykonawczych (np. perseweracje, czyli uporczywe powtarzanie tej samej czynności).

Rodzaje zaburzeń poznawczych i ich przyczyny

Zaburzenia poznawcze mogą mieć różny rodzaj intensywności i przebieg, a także źródło swojego pochodzenia. Mogą rozwijać się wraz z wiekiem na skutek starzenia się organizmu i komórek nerwowych – neuronów. W organizmie dochodzi do tzw. procesów degradacyjnych, które zmniejszają liczbę sprawnie funkcjonujących neuronów.

Takie zaburzenia noszą miano łagodnych i często wiążą się z demencją czy zespołami otępiennymi. Pojawiają się przy takich jednostkach chorobowych, jak np. choroba Alzheimera.

Zaburzenia poznawcze mogą być również wynikiem mniej spodziewanych zdarzeń zdrowotnych, np. udaru mózgu. Innym rodzajem są zaburzenia wynikające z wrodzonych dysfunkcji, które mogą przybierać bardzo intensywną postać, utrudniającą samodzielne funkcjonowanie.

Do zaburzeń poznawczych w trakcie życia może dojść również w wyniku:

• depresji, afektywnej choroby dwubiegunowej i innych zaburzeń na tle psychicznym;
• przyjmowania substancji psychoaktywnych, np. narkotyków;
• niektórych nowotworów ośrodkowego układu nerwowego,
• schorzenia zwyrodnieniowego w obrębie ośrodkowego układu nerwowego,
• łagodnych i odwracalnych zaburzeń poznawczych, powstających m.in. w przebiegu chorób tarczycy, znacznych niedoborów witamin z grupy B czy przyjmowania niektórych leków.

Najczęstsze objawy zaburzeń poznawczych

Objawy zaburzeń poznawczych są zróżnicowane i zależą przede wszystkim od tego, których procesów poznawczych dotyczą.

Przykładowo, jednym z najbardziej charakterystycznych objawów zaburzeń pamięci jest trudność w przypominaniu sobie niektórych faktów z życia. Im bardziej zaawansowane zaburzenie, tym trudniej choremu przypomnieć sobie nawet tak istotne fakty, jak własna data urodzenia czy imiona dzieci.

W łagodniejszej postaci chory może np. zapominać o umówionych wizytach, mylić dni tygodnia, w których były zaplanowane jakieś aktywności czy tracić poczucie orientacji w terenie.

Przy zaburzeniach funkcji percepcji (odbioru i przetwarzania bodźców z otoczenia) objawami mogą być problemy z rozpoznawaniem:

• poszczególnych obiektów czy kolorów,
• danego elementu jako całości, mimo że chory rozpoznaje jego poszczególne elementy – ma trudność z nazwaniem i określeniem danego elementu jako całości, np. domu, przy czym rozpoznaje poszczególne elementy, takie jak ona, drzwi, komin itd.,
• dźwięków z otoczenia,
• przedmiotów za pośrednictwem dotyku.

Z kolei zaburzeniom funkcji językowych (afazja) może towarzyszyć trudność w wypowiadaniu się, posługiwanie się mową niezrozumiałą dla otoczenia, kłopoty z budowaniem dłuższych wypowiedzi. W zakresie zaburzeń uwagi mogą wystąpić trudności z podzielnością uwagi, utrzymaniem skupienia przez dłuższy czas czy z efektywnością pracy.

Terapia przy zaburzeniach poznawczych – na czym polega?

Całkowite wyleczenie zaburzeń poznawczych zwykle nie jest możliwe, z wyjątkiem sytuacji, gdy spowodowane jest to przejściowym pogorszeniem dysfunkcji, np. z powodu niedoborów witaminowych.

Jednak w większości przypadków zaburzenia wynikają z rozwijających się zespołów otępiennych czy uszkodzeń mózgu. W tej sytuacji celem terapii jest łagodzenie objawów zaburzeń poznawczych oraz stymulowanie mózgu do intensywniejszej pracy w tych obszarach.

Warto pamiętać, że podstawą w terapii zaburzeń poznawczych są ćwiczenia oparte na praktyce. W ich trakcie, w zależności od rodzaju zaburzeń, chory wykonuje specjalnie przygotowany zestaw ćwiczeń. Na przykład przy zaburzeniach z percepcją wzrokową ćwiczenie może polegać na poszukiwaniu konkretnych obiektów w otoczeniu.

Neuropsycholog – jaka jest jego rola przy zaburzeniach poznawczych?

Zaburzenia poznawcze to bardzo szeroka dziedzina, która jednocześnie wymaga specjalistycznej wiedzy w konkretnym zakresie.

Tylko dzięki temu odpowiednio wykształcony specjalista jest w stanie nieść realną pomoc. Zadanie to należy m.in. do neuropsychologa, którego obszarem pracy są różne uszkodzenia mózgu i spowodowane tym dysfunkcje właśnie w obszarze zaburzeń psychicznych.

• Rolą neuropsychologa jest przede wszystkim postawienie odpowiedniej diagnozy. W dalszej kolejności specjalista przygotowuje plan terapii dla pacjenta i wdraża odpowiednią rehabilitację.
• Neuropsycholog nadzoruje cały proces terapii, śledzi postępy pacjenta i w razie konieczności wprowadza zmiany.

Diagnoza neuropsychologiczna zwykle trwa ok. 2–3 godzin. Podczas takiego badania neuropsycholog korzysta z narzędzi (w postaci testów), dzięki którym może określić rodzaj i stopień uszkodzeń.

Czy warto zostać neuropsychologiem?

Praca neuropsychologa daje wiele satysfakcji zawodowej i jest kierunkiem przeznaczonym dla osób, które mają w sobie poczucie misji oraz lubią pracę opartą na kontakcie z innymi ludźmi.

Z pewnością jest to ciekawy kierunek rozwoju dla psychologów, którzy szukają swojej ścieżki. Zaburzenia poznawcze są również takim obszarem, który będzie występować zawsze – dlatego na rynku wciąż jest zapotrzebowanie na specjalistów z tego zakresu.

Na kierunku Neuropsychologia oferowanym przez WSB-NLU będziesz mieć możliwość zdobycia zarówno wiedzy teoretycznej, jak i praktycznej z zakresu procesów poznawczych. W programie studiów dyplomowany położono szczególny nacisk na proces diagnozy i terapii, dzięki czemu po zakończeniu edukacji zyskasz od razu możliwość rozpoczęcia pracy w zawodzie. Warunkiem jest ukończenie wcześniej studiów magisterskich z psychologii.

Postaw na swój rozwój w dziedzinie neuropsychologii i zyskaj zawód pożądany na rynku pracy!