Integracja sensoryczna. Na czym polegają zaburzenia i jak wygląda terapia?

Integracja sensoryczna to proces odpowiadający za odbieranie i przetwarzanie bodźców dochodzących z otoczenia. Zaburzenia integracji sensorycznej wykrywane są w dzieciństwie – istnieje szereg objawów, które mogą wskazywać na trudności rozwojowe dziecka w tym zakresie. Kluczem jest ich wczesna diagnoza oraz podjęcie odpowiedniej terapii. Ze względu na rosnącą świadomość rodziców i wychowawców szkolnych zawód terapeuty integracji sensorycznej jest pożądany na rynku pracy.

Na czym polega integracja sensoryczna? Jak wygląda praca terapeuty w tym zakresie? Czy warto studiować ten kierunek? Sprawdź!

Integracja sensoryczna – co to jest?

Integracja sensoryczna to proces zachodzący na poziomie neuronalnym. W uproszczeniu polega na odbiorze i przetwarzaniu docierających bodźców.

W praktyce to wieloetapowe zjawisko składające się z takich aspektów jak:

• wykrywanie i odbiór bodźców,
• modulacja i przetwarzanie,
• rozróżnianie bodźców,
• reakcje posturalne,
• planowanie motoryczne, czyli podjęcie świadomej reakcji ruchowej w odpowiedzi na bodziec.

Integracja sensoryczna odpowiada za podjęcie reakcji na danych bodziec – świadomej lub automatycznej – oraz jego właściwe rozpoznanie.

Co to jest zaburzenie integracji sensorycznej?

O zaburzeniach integracji sensorycznej (w skrócie – SI) mówi się wówczas, gdy dochodzi do zakłóceń na etapie odbioru lub przetwarzania bodźców płynących ze środowiska. Widoczne jest to w postaci różnych symptomów, które można zaobserwować u dziecka, np. nieprawidłowości w zakresie zmysłu dotyku, węchu, czucia.

Zaburzenia te często występują w spektrum autyzmu i dzieli się je głównie na 3 rodzaje:

• zaburzenia ruchowe – są to wszelkie zaburzenia w obrębie reakcji ruchowej – świadomej lub zaplanowanej. Dysfunkcje mogą wiązać się również z trudnością zdecydowania, jaki ruch powinien być wykonany w odpowiedzi na dany bodziec;
• zaburzenia różnicowania sensorycznego – ten rodzaj zaburzenia wiąże się z brakiem umiejętności rozróżnienia poszczególnych bodźców sensorycznych, określenia ich właściwości czy źródła, z którego pochodzą. Przykładowo, dziecko może wiedzieć, że zostało dotknięte, ale nie potrafi wskazać lokalizacji (czy była to ręka, noga, łokieć, dłoń itd.) lub przedmiotu, którym zostało dotknięte (np. plastikowa zabawka, gumowa piłka, dłoń);
• zaburzenia modulacji sensorycznej – w tym przypadku dziecko ma trudność z dopasowaniem reakcji w stosunku do jakości i intensywności docierającego bodźca. Podejmuje np. reakcje gwałtowne, takie jak ucieczka czy krzyk, na bodziec o znacznie mniejszym natężeniu, np. szelest liści. Jest to pewnego rodzaju nadwrażliwość układu nerwowego na bodźce docierające ze środowiska.

Skąd się biorą zaburzenia integracji sensorycznej?

Zaburzenia integracji sensorycznej mogą rozwijać się na różnych poziomach – już w okresie płodowym lub później, na etapie wczesnego dzieciństwa. Zjawisko to może mieć podłoże genetyczne lub być skutkiem przyjmowania substancji takich jak alkohol czy nikotyna (palenie papierosów) w czasie ciąży.

Wpływ mogą mieć także komplikacje okołoporodowe, zaburzenia w czasie porodu czy podczas trwania ciąży. Są to czynniki, które sprzyjają zaburzeniom integracji sensorycznej jeszcze na etapie rozwoju płodowego.

W okresie wczesnego dzieciństwa zaburzenia integracji sensorycznej mogą pojawić się w wyniku niewłaściwych czynników środowiskowych, w których rozwija się dziecko. Duże znaczenie ma również izolacja społeczna w stosunku do rówieśników – dzieci, które gorzej komunikują się z grupą i nie wykazują chęci do wspólnej zabawy, są bardziej narażone na zaburzenia w odbiorze bodźców.

Jak objawiają się zaburzenia integracji sensorycznej?

Zaburzenia integracji sensorycznej mają różnorodne objawy, co wiąże się m.in. z występowaniem poszczególnych typów dysfunkcji. Symptomy, które mogą wskazywać niewłaściwy odbiór i przetwarzanie bodźców, to:

• trudności z koncentracją i utrzymaniem uwagi w trakcie wykonywania zadania;
• nadwrażliwość na różne bodźce, np. światło, dźwięki, dotyk (konkretnej faktury, np. satyny czy chropowatej powierzchni);
• skłonność do nadmiernie impulsywnych i gwałtownych reakcji;
• problemy z samodzielnością w różnych obszarach (nauka, higiena, codzienne czynności);
• izolowanie się od rówieśników i brak chęci do wspólnych zabaw;
• trudności w przystosowaniu się do nowego środowiska (np. przedszkola, szkoły);
• niezdarność w zakresie wykonywanych ruchów i kłopoty z ich skoordynowaniem;
• problemy z orientacją w terenie i przestrzeni;
• skłonność do nadpobudliwości.

Dziecko, u którego występują zaburzenia SI (integracji sensorycznej), może również doświadczać zaburzeń mowy i trudności z samoakceptacją.

Na czym polega terapia integracji sensorycznej?

Terapia integracji sensorycznej zakłada przede wszystkim plastyczność neuronalną mózgu. Oznacza to, że pod wpływem nowych, ale rutynowo powtarzalnych wzorców, mózg jest w stanie poddać się modulacji i nauczyć innych zachowań bądź reakcji.

Oprócz tego zakłada się, że każde dziecko posiada w sobie tzw. pęd do rozwoju. Dzięki temu, oraz znajomości specyfiki zaburzeń SI, można opracować terapię, która pomaga poprawić proces odbierania i przetwarzania bodźców.

Co istotne, przy terapii zaburzeń integracji sensorycznej kluczowe są indywidualne objawy, predyspozycje i czynniki leżące u podłoża tych dysfunkcji. Pracę terapeutyczną rozpoczyna się od dokładnego poznania małego pacjenta oraz otoczenia, w którym funkcjonuje. Na tej podstawie terapeuta opracowuje wstępny plan terapii, dobierając ćwiczenia i metody prowadzenia sesji.

Integracja sensoryczna – czy warto studiować?

Integracja sensoryczna to pożądany kierunek, gdyż zaburzenia w tym obszarze często łączą się z innymi schorzeniami dziecięcymi, takimi jak:

• autyzm,
• ADHD,
• dysleksja,
• zespół Downa,
• porażenie mózgowe.

W każdym z tych obszarów zakres oraz specyfika zaburzeń są inne. Z drugiej strony, ze względu na ilość problemów pojawiających się na etapie rozwojowym dziecka, jest duże zapotrzebowanie na specjalistów z obszaru integracji sensorycznej.

Integracja sensoryczna – dla kogo?

Studia Stymulacja zmysłów i integracja sensoryczna to kierunek dla osób przygotowanych do pracy pedagogicznej, tj. pedagogów, psychologów szkolnych, nauczycieli, terapeutów, logopedów czy fizjoterapeutów.

Umiejętności z zakresu terapii integracji sensorycznej sprawdzą się również u osób związanych z medycyną, które chcą rozwijać się w pracy z najmłodszymi. W trakcie studiów poznasz zagadnienia z zakresu psychologii klinicznej, psychologii dziecka, a także nauczysz się, jak budować relację terapeutyczną i przygotowywać kompleksowy plan terapii.

Jeśli chcesz i masz w sobie empatię, cierpliwość i chęć pomocy najmłodszym, to praca w zakresie integracji sensorycznej jest dla Ciebie!